«دریاچه ارومیه» و اینک «دریچه نجات»

سامانه انتقال آب به دریاچه ارومیه، بزرگ‌ترین طرح زیست محیطی خاورمیانه، با شروع عملیات انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه رسما آغاز به کار کرد.

گزارشی کوتاه از این رویداد افتخارآفرین را ببینید.

بر اساس اعلام وزارت نیرو فعالیت این سامانه، سرآغازی خواهد بود بر کمک به احیای دریاچه ارومیه. در مراحل بعد، سایر طرح‌های ۱۹ گانه ستاد احیای دریاچه ارومیه نیز به تدریج وارد فاز عملیاتی خواهند شد.

بر اساس گزارش ایرنا، سامانه انتقال آب به دریاچه ارومیه شامل کانال و تونل انتقال آب، روز جمعه ششم اسفندماه 1401 با حضور رئیس جمهوری و وزیر نیرو به بهره‌برداری ‌رسید.

سامانه انتقال آب به دریاچه ارومیه، متشکل از تونل انتقال ۳۶ کیلومتری و کانال ۱۱ کیلومتری است که قابلیت آبرسانی حدود ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب مازاد به دریاچه ارومیه را در سال دارد.

با توجه به اهمیت آبرسانی هرچه سریع‌تر به دریاچه ارومیه، وزیر نیرو در تابستان 1401 از نزدیک از قسمت‌های مختلف این سامانه بازدید و شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران را ملزم به قرار دادن طرح در اولویت‌های اجرایی کرد. از جمله مشکلات موجود بر سر راه بهره‌برداری از سامانه آسیب‌دیدگی ۸۰۰ متر از ۳۶ کیلومتر تونل آبرسانی به دریاچه بود که از بهار همین سال کارگروه‌های تخصصی با حضور کارشناسان خبره‌، تشکیل و طراحی مجدد اجزای سازه‌ای تونل انجام گرفت و نهایتاً در تیرماه راهکارهای ترمیم تونل به تأیید فنی رسید و عملیات اجرایی آغاز شد.

تیم اجرایی پروژه بلافاصله با فعالیت در ۳ شیفت کاری، بدون وقفه و با استفاده از روش‌های نوآورانه به صورت هم‌زمان نسبت به دمونتاژ و خروج TBM در قطعه ورودی، پوشش ثانویه تونل به طول حدود ۸۰۰ متر در بخش‌های آبرفتی و آسیب دیده (به عنوان مهم‌ترین فعالیت اجرایی) به همراه سایر فعالیت‌های تکمیلی لازم و جمع‌آوری تجهیزات و آماده‌سازی جهت آب اندازی، اقدام کرد.

بر این اساس عملیات بهره‌برداری آزمایشی از سامانه در پایان بهمن ماه و هم‌زمان با عید مبارک مبعث اجرا و با موفقیت به انجام رسید و تونل و کانال انتقال آب به دریاچه ارومیه آماده بهره‌برداری رسمی توسط رئیس جمهور شد.

تاریخچه پیگیری های صورت گرفته در دولت سیزدهم

ابلاغ مصوبه تخصیص اعتبار برای نجات دریاچه ارومیه توسط دولت سیزدهم در همان هفته‌های نخست شروع کار، نشان داد این دولت، حساسیت کافی نسبت به مطالبات عمومی و مشکلات زیست محیطی دارد.

محمد مخبر معاون اول رییس جمهور، مصوبه هیات وزیران درباره تخصیص اعتبار برای طرح‌های مصوب کارگروه نجات دریاچه ارومیه را ابلاغ کرد. مصوبه‌ای که با اختصاص مبلغ پنج هزار و ۵۰ میلیارد ریال به صورت تملک دارایی‌های سرمایه‌ای به منظور تامین اعتبارات مورد نیاز طرح‌های مصوب کارگروه دریاچه ارومیه برای مدیریت خشکسالی در حوضه آبریز این دریاچه موافقت می‌کرد.

شفافیت با مردم، مسیر رفع مشکل دریاچه ارومیه را هموار کرد

پس از انتصاب محمدصادق معتمدیان به عنوان استاندار آذربایجان‌غربی پیگیری برای احیای دریاچه ارومیه دچار تغییرات قابل توجهی شد. نخست اینکه او بر خلاف گذشته، روند جدیدی در مدیریت افکار عمومی پیرامون احیای دریاچه در پیش گرفت و به عنوان مقام عالی استان به جای دادن وعده‌های توخالی در مورد اتمام طرح‌های احیای دریاچه ارومیه، شفافیت با مردم و برخورد صادقانه را برگزید.

تجربه نشان داده که دولتمردان در هر زمانی که با مردم صادق بوده‌اند بازخورد مثبتی رقم خورده و این مهم سبب افزایش مشارکت اجتماعی شده است لذا برای اولین بار در تاریخ آذربایجان‌غربی طی چند دهه گذشته، مقام عالی استان به جای سرپوش گذاشتن به یک اشتباه و دادن وعده‌های بی عمل، به مشکلات فنی طرح انتقال آب از جنوب آذربایجان‌غربی اشاره و دلایل تاخیر در اتمام این طرح را برای مردم بازگو کرد. این اقدام مثبت و حرفه‌ای کافی بود تا جرقه‌ای برای دلگرمی مردم به احیای دریاچه ارومیه باشد.

لاینینگ حدود ۷۵۰ متر از تونل

یکی از موضوعاتی که در نخستین سفر وزیر نیرو دولت سیزدهم به آذربایجان غربی در خصوص احیای دریاچه ارومیه مورد بررسی قرار گرفت و دستورهای لازم برای رفع مشکل صادر و اجرایی شد، لاینینگ حدود ۷۵۰ متر از تونل در بخش آبرفتی بود که این کار با تلاش شبانه روزی کارشناسان و متخصصان داخلی با محوریت قرارگاه خاتم الانبیا اجرایی شد.

تحقق اعتبار 5000 میلیارد ریالی سخت افزاری

معتمدیان پس از انتخابش بعنوان دبیر کارگروه ملی ستاد احیای دریاچه ارومیه ضمن اشاره به اشتباهات فنی در اجرای تونل خط انتقال آب از زاب به دریاچه ارومیه اعلام کرد که ۱۰۰ درصد مصوبات سفر رییس جمهور به این استان برای احیای دریاچه، یعنی پنج هزار میلیارد ریال اختصاص یافته است و هیچ مشکل اعتباری برای اتمام طرح‌های سخت افزاری انتقال آب به پیکره دریاچه ارومیه وجود ندارد.

8 ماه به جای 18 ماه

اتمام طرح‌های سخت افزاری نجات دریاچه ارومیه سرعت ترمیم شکستگی‌های داخل تونل انتقال آب به دریاچه ارومیه به اندازه‌ای خوب بود که پیش بینی اتمام ۱۸ ماهه آن با تلاش شبانه روزی و طی چندین شیفت کاری به هشت ماه هم نرسید و اکنون عملیات اجرایی تونل انتقال آب ۳۶ کیلومتری از سد کانی سیب در پیرانشهر به سمت دریاچه ارومیه پایان یافته است.

۶۵۰ میلیون متر مکعب آب وارد پیکره دریاچه ارومیه خواهد کرد

به گفته استاندار آذربایجان‌غربی، اعتبارات لازم و تکمیلی برای اتمام طرح که به بیش از ۱۰ هزار میلیارد ریال می‌رسید پس از سفر آیت الله رئیسی به آذربایجان‌غربی و نگاه ویژه ایشان به مطالبات مردمی و مشکلات زیست محیطی، به صورت ۱۰۰ درصد تامین و پرداخت شد تا این طرح به بهره برداری برسد.

بسته انتقال آب از جنوب آذربایجان‌غربی به دریاچه ارومیه شامل سد کانی سیب با ظرفیت ۲۲۰ میلیون متر مکعبی، یک تونل ۳۵.۶ کیلومتری و یک کانال بتونی ۱۱ کیلومتری است که به رودخانه «گدار» متصل و پس از طی حدود ۲۸ کیلومتر سالانه نزدیک به ۶۵۰ میلیون متر مکعب آب وارد پیکره دریاچه ارومیه خواهد کرد.

این طرح که با اعتبارات صندوق توسعه ملی و توسط قرارگاه خاتم الانبیا اجرا شده یک شاهکار مهندسی ایرانی است تا جاییکه بسیاری از رسانه‌های آن ور آبی نیز از اتمام این طرح در شرایط سخت تحریمی انگشت به دهان مانده‌اند.

ابر طرح آبی با اعتبار ۳۵ هزار میلیارد ریالی و ارزش روز بیش از ۳۰۰ هزار میلیارد ریال

با همکاری مردم و تلاش شبانه روزی دولت سیزدهم، مردم آذربایجان غربی پس از سال‌ها انتظار هفتم اسفند ماه 1401 با سفر همزمان آیت الله رئیسی به ارومیه به آرزوی خود در بهره‌برداری از خط انتقال و افتتاح تونل و کانال رسیدند تا این ابر طرح آبی با اعتبار ۳۵ هزار میلیارد ریالی و ارزش روز بیش از ۳۰۰ هزار میلیارد ریال در احیای دریاچه ارومیه نقش آفرینی کند.

هنوز ۲۶ گام دیگر برای احیای کامل دریاچه باقی مانده

هرچند که بهره‌برداری از سامانه خط انتقال آب به دریاچه ارومیه شامل ۳۶ کیلومتر تونل و ۱۱ کیلومتر کانال سرآغازی بر احیای این دریاچه است اما آنطور که علی اکبر محرابیان وزیر نیرو اعلام کرده احیای کامل دریاچه نیازمند ۲۶ اقدام دیگر از جمله رعایت الگوی کشت در بخش کشاورزی استان است.

ایسنا گزارش داد طبق گفته‌های وزیر نیرو، اجرای پروژه خط انتقال پساب از آذربایجان شرقی به دریاچه از دیگر اقداماتی بوده که در دست اجرا است. طبیعتا اگر دیگر برنامه‌ها از جمله رعایت الگوی کشت و مصرف آب بخش کشاورزی به درستی انجام نشود، شاید نتوانیم به اهداف کامل طرح دست یابیم. بارش‌ها نیز شرط اصلی احیای دریاچه ارومیه است و اگر بارش مناسب در حوضه آبریز منطقه نداشته باشیم، چالش جدی بر سر راه احیای دریاچه ارومیه وجود خواهد اشت.

وزیر نیرو اظهار کرد: خوشحالم که بگویم با بارش‌هایی که در دی و بهمن 1401 داشتیم بخش قابل توجهی از کسری بارش‌های فصل پائیز جبران شد، اما ما ۳ خشکسالی متوالی و سنگین را پشت سر گذاشته‌ایم و طبیعتا با دو ماه بارش خوب نمی‌توانیم شاهد بهبود کامل شرایط باشیم، علاوه بر این که بر اساس آمارها، بارش‌های شمال غرب کشور نسبت به دیگر نقاط ۳۷ درصد کمتر بوده است. خوشبختانه کماکان در ماه‌های بارشی قرار داریم، امیدواریم به فضل الهی در روزها و ماه‌های پیش رو شاهد بارش‌های خوبی باشیم و کسری منابع آبی جبران شود.

هر سه ماه یک طرح‌ احیا افتتاح می‌شود

آغاز به کار طرح انتقال آب سند کانی سیب، در واقع قطعه نخست از  طرحی جامع و ادامه دار به شمار می رود. دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه با اشاره به اتمام طرح انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه گفت: در نظر داریم هر سه ماه یک بار، یکی از طرح‌های نیمه تمام در حوزه سخت افزاری احیای دریاچه را به اتمام برسانیم.

محمدصادق معتمدیان در گفت و گو با ایرانا با اشاره به اینکه احیای دریاچه ارومیه از مطالبات ملی به شمار می‌رود و دولت و شخص رییس جمهور هم به این امر توجه ویژه‌ای دارد، افزود: با تمرکزی که در دولت سیزدهم روی احیای دریاچه ارومیه ایجاد شد، ۱۰۰ درصد اعتبارات مصوب طرح‌های سخت افزاری تخصیص داده شده که کار فوق العاده‌ای است.

وعده بعدی، انتقال آب سد سیلوه، بهار 1402

وی با بیان اینکه برنامه ۱۸ ماهه برای اتمام برنامه‌های سخت افزاری نیمه تمام تدارک دیده شده است، افزود: طرح انتقال آب از سد کانی سیب به سمت دریاچه ارومیه (احداث تونل)، ساخت تصفیه خانه‌ها و لوله‌های انتقال پساب تصفیه شده از ۲ شهر ارومیه و تبریز به سمت دریاچه ارومیه، انتقال بخشی از آب سد سیلوه به سمت دریاچه از جمله طرح‌های سخت افزاری است که با اعتبارات قابل توجه اجرایی شده و در مراحل مختلف قرار دارد.

معتمدیان اضافه کرد: تا سه ماه آینده طرح انتقال آب از سد سیلوه به چپرآباد و از این طریق به دریاچه ارومیه به بهره برداری می‌رسد که البته برای اجرای کامل این طرح، ۱۵۰‌ میلیارد تومان اعتبار از سوی دولت تخصیص داده شده است.

تامین 207 میلیون متر مکعب، از تصفیه خانه های ارومیه و تبریز

دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه ادامه داد: تصفیه خانه‌های ارومیه و تبریز و خطوط انتقال آنها به سمت دریاچه هم پیشرفت‌های خوبی دارد که در ماه‌های آتی از آنها نیز بهره‌برداری می‌شود که از این ۲ تصفیه خانه در مجموع ۲۰۷ میلیون مترمکعب آب به سمت دریاچه ارومیه سرازیر خواهد شد.

تامین 600 میلیون متر مکعب از رودخانه های اقماری

دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه همچنین گفت که تصمیمات خوبی برای استفاده از آب رودخانه‌های اقماری گرفته شده و قرار است تا قبل از شروع فصل زراعی، ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب نیز از این طریق به دریاچه وارد شود.

فاز دوم طرح احیا دهه فجر 1402

وی با اشاره به اینکه فاز دوم این طرح هم طبق برنامه‌ریزی‌ها، دهه فجر سال 1402 افتتاح می‌شود، افزود: آبی که منتقل می‌شود، مازاد حوضه بوده و زمان رهاسازی آن هم در ایام غیر زراعی تمهید شده است البته در فصول زراعی هم با حفاظت از سوی نهادهای مسوول، آب به سمت دریاچه ارومیه روان خواهد بود.

تعامل تمام دستگاه ها، رمز موفقیت طرح احیای دریاچه ارومیه

معتمدیان با بیان اینکه در دولت سیزدهم مشارکت بیشتر استان‌های حوضه دریاچه ارومیه در امر احیا را شاهد بودیم، تاکید کرد: همچنین تعامل و همکاری بسیار خوبی بین نهادهای مسوول امر احیا وجود داشته که موجب سرعت بخشیدن به اقدامات شده است.

تغییر الگوی کشاورزی، ضرورت اجتناب ناپذیر احیای دریاچه

دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه از برنامه ریزی برای اجرای برنامه‌های نرم افزاری در کنار اقدامات سخت افزاری برای احیای دریاچه ارومیه خبر داد و افزود: برای این امر، تعامل حداکثری دستگاه‌ها در مدیریت مصرف بخش کشاورزی نیاز است و البته اقناع سازی کشاورزان برای تغییر الگوی کشت از جمله مهمترین اقداماتی است که باید انجام شود.

پسته به جای چغندر و سیب

معتمدیان بر تغییر الگوی کشت در حوضه دریاچه ارومیه به عنوان یک ضرورت تاکید کرد و گفت: به طور مثال آذربایجان غربی در تولید چغندر و سیب رتبه اول را در کشور دارد که هر دوی آنها محصولات پُر آب بر بوده و همین امر میزان مصرف آب در بخش کشاورزی را بالا برده است.

استاندار آذربایجان غربی افزود: برای رفع بخشی از این مشکل، ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار کشت پسته در منطقه داشته‌ایم که با این امر، ضمن افزایش درآمد کشاورزان، شاهد کاهش مصرف آب حداقل به میزان ۴۰‌ درصد پیش بینی شده است.

معتمدیان تاکید کرد: اگر مردم بدانند که معیشت شان با تغییر الگوی کشت آسیب نمی‌بیند حتی شاهد افزایش درآمد نیز خواهند بود، همراهی می‌کنند که این امر باید به صورت اقناعی در میان کشاورزان مطرح و اجرایی شود.

توسعه کشت گلخانه ای و صرفه جویی آبی

توسعه کشت گلخانه‌ای در منطقه نیز در دستور کار قرار گرفته و برنامه ریزی ما اجرای ۲ هزار هکتاری این طرح در آذربایجان غربی است البته مکانیزه کردن آبیاری اراضی و توسعه سیستم‌های نوین آبیاری هم از برنامه ریزی‌های احیایی است.

65 هزار حلقه چاه غیر قانونی، باید کشاورزان را مجاب به همکاری کرد

وی اضافه کرد: در کل حوضه دریاچه ارومیه ۱۱۵ هزار حلقه چاه حفر شده که از این تعداد ۷۵ هزار حلقه غیرمجاز بوده و تاکنون تنها ۱۰ هزار حلقه آن مسدود شده البته ما تلاش داریم که این روند را با انجام روش‌های اقناعی و ایجابی سرعت ببخشیم.

معتمدیان با تاکید بر اینکه اجازه حفر چاه غیرمجاز در منطقه داده نخواهد شد، یادآور شد: البته باید در نظر داشت که خشک شدن دریاچه حاصل حدود سه دهه مصرف بی رویه آب و عوامل دیگری نظیر تغییر شرایط اقلیمی، کاهش بارندگی‌ها، افزایش دما و توسعه بخش کشاورزی است.

احیای دریاچه ارومیه نیازمند همراهی مردم

وی با بیان اینکه در سال های گذشته بسیاری از برنامه‌های احیای دریاچه ارومیه روی کاغذ مانده است، ادامه داد: ما دنبال مردمی سازی پروژه‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه هستیم و در این مسیر، همراهی مردم را ضروری می‌دانیم.

طوفان نمک خواهد آمد اگر دریاچه احیا نشود

طوفان نمک خواهد آمد اگر دریاچه احیا نشودوی با بیان اینکه خشک شدن دریاچه ارومیه، تبعات زیست محیطی قابل توجهی دارد، اظهار کرد: طوفان‌های نمکی، مشکلات در حوزه کشاورزی، دامداری و دامپروری و ایجاد مانع برای توسعه منطقه از جمله این پیامدها خواهد بود که با احیای دریاچه از این امر جلوگیری می‌کنیم.

تثبیت دریاچه ارومیه با 6 میلیارد مترمکعب آب

دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه با اشاره به کاهش قابل توجه بارش ها در این حوضه ادامه داد: همین امسال شاهد کاهش ۵۰ درصدی بارش نسبت به سال گذشته در این منطقه بوده‌ایم.

معتمدیان در خصوص وضعیت فعلی دریاچه ارومیه گفت: در حال حاضرحجم آب موجود در دریاچه ارومیه یک میلیارد و ۴۴۰ میلیون مترمکعب و سطح این دریاچه بیش از هزار کیلومتر مربع است که البته باید این حجم آب برای رسیدن به مرحله تثبیت، به ۶ میلیارد مترمکعب برسد.

کار را تمام شده نپندارید

سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری در جریان افتتاح طرح انتقال آب سد کانی سیب ضمن تاکید بر اهمیت احیای دریاچه ارومیه اعلام کرد سامانه انتقال آب یکی از پروژه‌های نیمه تمام بود که تکمیل آن در این دولت در دستور کار قرار گرفت، با همت همه دست‌اندرکاران از سال‌های گذشته، از پیمانکاران و مهندسان گرفته تا عزیزان‌مان در قرارگاه خاتم‌الانبیاء، استاندار آذربایجان غربی و وزیر نیرو و کارگرانی که به صورت ۳ شیفت برای تکمیل و به ثمر رساندن آن تلاش کردند، این طرح امروز افتتاح شد، اما این کار باید تا احیای کامل دریاچه ادامه یابد و دستگاه‌های مربوطه مأموریت خود در این زمینه را تمام شده نپیندارند.

رئیس جمهور تاکید کرد که قطعاً در اجرای این پروژه حق‌آبه کشاورزان محفوظ خواهد بود و حق احدی ضایع نخواهد شد.

رئیس جمهور گفت: امید می‌رود با بهره‌برداری از این پروژه در کنار ۲۶ برنامه دیگر علاج بخشی دریاچه ارومیه، گام‌های موثری برای بازگشت حیات به این دریاچه برداشته شود. بی‌شک افتتاح این سامانه سرآغازی بر کمک به احیای دریاچه ارومیه خواهد بود.

آنچه بر سر دریاچه ارومیه رفته است

دریاچه ارومیه از دهه ۸۰ شروع به خشک شدن کرد و تراز دریاچه در این دهه سال به سال کاهش یافت. دلایل متعددی برای خشک شدن دریاچه از سوی کارشناسان عنوان شده از جمله کاهش نزولات آسمانی، خشکسالی، استفاده بی رویه از منابع آبی، ساخت پل شهید کلانتری و چند مورد دیگر که تاثیر مستقیمی در خشک شدن دریاچه ارومیه داشتند.

نگاهی به تاریخچه سالهای گذشته و آنچه بر سر دریاچه ارومیه رفته است